Η χειρότερη εταιρεία στον κόσμο!

Ο διευθυντής της εταιρείας περιφέρεται με πιτζάμες στο γραφείο του, ρεμβάζοντας. Ο αδελφός του (και δεξί του χέρι) τον βοηθάει στο κουραστικό έργο του ρεμβασμού. Και ο «γενικών καθηκόντων» υπάλληλος και φίλος τους κοιμάται μακάρια στον καναπέ. Δεν πρόκειται για μια στιγμή, αλλά για μια ζωή. Τη σύντομη ζωή μιας ασφαλιστικής εταιρείας που έχει στο τσεπάκι την αποτυχία. Και την απολαμβάνει! Θα κάνατε μια ασφάλεια ζωής στην εταιρεία του κυρίου Κάρολ; Αν η απάντηση είναι «όχι», ξανασκεφτείτε το: διότι ο πανέξυπνος, ταλαντούχος λούζερ κ. Κάρολ και η παρέα του αποτελούν τον καλύτερο οδηγό επιβίωσης σ' έναν κόσμο αιχμάλωτο του φόβου και της ανασφάλειας, όμηρο των πιο απάνθρωπων συνταγών επιτυχίας. Δεν είναι αυτό ένα λαμπρό «συμβόλαιο ζωής»;

Επιτυχία είναι η ικανότητα να συνεχίζεις από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου» είχε πει ο σερ Ουίνστον Τσόρτσιλ. Για να συμπληρώσει ο Χένρι Φορντ: «Αποτυχία είναι η ευκαιρία να αρχίζεις ξανά, μόνο πιο σοφά αυτή τη φορά». Πρωθυπουργός ο ένας και μεγαλοβιομήχανος ο άλλος, τους ήταν εύκολο να μιλήσουν (εκ του ασφαλούς!) για ένα από τα μεγαλύτερα βάσανα του ανθρώπινου βίου: την αποτυχία. Για να το θέσουμε αντιστρόφως: τι ακριβώς είναι η επιτυχία; Πολλοί την κυνήγησαν, χωρίς να καταφέρουν να δώσουν τον ορισμό. Λιγότεροι την κατέκτησαν, χωρίς και αυτοί να συλλάβουν το βαθύτερο νόημά της.
Πιο εύκολο, αντίθετα, είναι να μιλήσει κανείς για την αποτυχία και τα... ανεπιθύμητα συμπτώματά της. Τα οποία, όμως, δεν είναι κατ' ανάγκην αρνητικά! Αυτό θέλησε να δείξει με μια ταινία του ο ισραηλινός σκηνοθέτης Ρέγκεβ Κόντες, κερδίζοντας το πρώτο βραβείο ντοκιμαντέρ μεσαίου μήκους στο πρόσφατο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου & Εικαστικών Τεχνών Ecofilms Ρόδου. Πρόκειται για το απολαυστικό «Η χειρότερη εταιρεία στον κόσμο», στο οποίο καταγράφει με πολύ χιούμορ την πορεία της μικρής επιχείρησης που έχει ο πατέρας του προς το φαλιμέντο! Παράλληλα, εξετάζει το επίμαχο ζήτημα της αποτυχίας, φθάνοντας σε κάποια (αναπάντεχα) συμπεράσματα που αποτελούν πραγματικό βάλσαμο για τους... ομοιοπαθείς ανά τον κόσμο!
Τρεις είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ: ο πατέρας του σκηνοθέτη, Κάρολ, ένας καλοσυνάτος άνθρωπος χωρίς ιδιαίτερη έφεση στις μπίζνες. Ο θείος του σκηνοθέτη, Λάτσε, που η συνεισφορά του στην εταιρεία είναι κυρίως η φροντίδα του αδελφού του, και ένας κοινός τους φίλος, ο Μοσέ, του οποίου η δουλειά είναι να κάνει τους άλλους δύο να γελάνε. Και οι τρεις ζουν μόνοι, δεν είναι πλούσιοι και (παρά τη μόρφωση, την εξυπνάδα και το χιούμορ που τους διακρίνει) έχουν ιδιαίτερο ταλέντο στην αποτυχία! Η ταινία, μάλιστα, ξεκινά με την προειδοποίηση του λογιστή ότι η εταιρεία πρόκειται να χρεοκοπήσει... την επόμενη μισή με μία ώρα!
Στο βιβλίο του «Η τέχνη της αποτυχίας», ο άγγλος συγγραφέας (και δημοσιογράφος των λονδρέζικων Τάιμς) Στέφεν Πάιλ δηλώνει ευθαρσώς ότι η επιτυχία έχει σαφώς υπερτιμηθεί, ενώ η πραγματική ιδιοφυΐα βρίσκεται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Σύμφωνα με τον Πάιλ, το να είσαι πραγματικά αποτυχημένος απαιτεί επιδεξιότητα και ιδιαίτερο στυλ. Δηλαδή, ό,τι ακριβώς διαθέτουν οι τρεις πρωταγωνιστές του βραβευμένου ντοκιμαντέρ. Η απόφαση του Ρέγκεβ Κόντες να καταγράψει με την κάμερά του το χρονικό της «χειρότερης εταιρείας στον κόσμο» ωρίμασε όταν είδε την κατάσταση που επικρατούσε στο γραφείο (για την ακρίβεια, ένα δωμάτιο στο μικρό διαμέρισμα όπου μένει ο πατέρας του): τον «διευθυντή» να ρεμβάζει αναπολώντας τα παλιά, το «δεξί του χέρι» να ξεχνά τις δουλειές που πρέπει να κάνει και τον «γενικών καθηκόντων» φίλο τους να κοιμάται τις περισσότερες ώρες στον καναπέ!
Με πολύ χιούμορ, από το οποίο δεν απουσιάζει ο αυτοσαρκασμός, ο σκηνοθέτης περνά συχνά μπροστά από την κάμερα, υποδυόμενος τον εαυτό του. Δηλαδή, το γιο που αναλαμβάνει να σώσει τον μπαμπά από το φαλιμέντο! «Η οικογενειακή μου πραγματικότητα είναι, κατά κάποιον τρόπο, αναποδογυρισμένη. Συνήθως έχουμε έναν πατέρα που φροντίζει το γιο, του διδάσκει πράγματα. Σ' εμάς, αναγκάστηκε να φροντίσει ο γιος τον πατέρα. Και αυτό συνέβαινε από παλιά: θυμάμαι τον εαυτό μου 12 χρονών να λέω στον πατέρα μου: "Μπαμπά, δεν θα 'ταν καλύτερα να κάνεις αυτό έτσι και όχι αλλιώς;" "Σαν να 'χεις δίκιο, παιδί μου!" "Μπαμπά, μήπως είναι ώρα να γυρίσουμε σπίτι;" "Πω-πω, ξεχάστηκα!" - τέτοια πράγματα. Οταν "ένωσε τις δυνάμεις" του (ή, μάλλον, τις αδυναμίες του) με το θείο μου, που μια ζωή ήταν άνεργος, και έναν παλιόφιλό τους που είχε απολυθεί από την προηγούμενη δουλειά γιατί δεν έκανε τίποτα, ένιωσα ότι πρέπει να επέμβω. Η ασφαλιστική εταιρεία που ίδρυσε, με εκείνον διευθυντή και τους άλλους δύο υπαλλήλους, ήταν φανερό ότι πήγαινε για ναυάγιο». Ακόμα και οι δύο προσλήψεις έγιναν... κατ' επίφασιν: «Επισήμως, προσέλαβε το θείο μου και το φίλο του γιατί ήταν άνεργοι. Ανεπίσημα, γιατί κανείς άλλος δεν θα πατούσε το πόδι του στο γραφείο».
Αυτό που φοβόταν ο γιος συνέβη στον πατέρα και στο... ολιγάριθμο υπαλληλικό προσωπικό! Η εταιρεία εγκαινιάστηκε με περίσσευμα αισιοδοξίας. Μόνο κόκκινο χαλί δεν έστρωσαν στην είσοδο, χωρίς αυτό να αποτελέσει την αιτία που δεν εμφανίσθηκε πελάτης τις επόμενες μέρες! «Ακόμα και να το ήθελε κάποιος, τον αποθάρρυνε ο πατέρας μου. Επαιρνε ένας υποψήφιος πελάτης τηλέφωνο για ασφάλεια ζωής, τον ρωτούσε μερικά πράγματα ο πατέρας μου και στο τέλος του έλεγε: "Μ' αυτά που μου λες, εγώ δεν μπορώ να σου κάνω ασφάλεια. Θα χάσεις τα λεφτά σου γι' αυτόν και γι' αυτόν το λόγο, και δεν θέλω να έχω το κρίμα. Πήγαινε αλλού, αν επιμένεις..." Αυτός είναι ο πατέρας μου, είναι αθεράπευτα έντιμος, λέει πάντα την αλήθεια και το πληρώνει συχνά, αλλά δεν τον νοιάζει».
Οι γλυκύτατοι αποτυχημένοι, ο σκηνοθέτης και η γάτα της εταιρείας. Οι τρεις μπίζνεσμεν δεν έχουν πρόβλημα να παραδεχθούν την αποτυχία τους, αρκεί να μη χρειαστεί να απολύσουν το φίλο τους ή να εξαπατήσουν τον πελάτη τους. Ξέρετε πολλούς επιτυχημένους που θα δίσταζαν να κάνουν κάτι τέτοιο; Ο Ρέγκεβ Κόντες λέει γελώντας πως θέλησε να βάλει τους τρεις... ανεπρόκοπους της εταιρείας στο «μυστήριο πνεύμα» του καπιταλισμού και στην αντίληψη του κέρδους. «Προσπάθησα να πείσω τον πατέρα μου να φορέσει κοστούμι και να μην κυκλοφορεί με τις πιτζάμες στο "γραφείο", το θείο μου να απαντά με επαγγελματικό ύφος στο τηλέφωνο. Του έλεγα: "Πρέπει να μιλάς σαν να βρίσκεσαι στον 70ό όροφο ενός ουρανοξύστη, να νιώθεις σαν προϊστάμενος μεγάλης εταιρείας". Μάταιος κόπος». Το ντοκιμαντέρ εξελίσσεται θυμίζοντας εφαρμογή... οικογενειακού μνημονίου. Ο γιος προτείνει στον πατέρα να απολύσει το χαραμοφάη φίλο. Ενα χαμόγελο είναι η απάντηση που εισπράττει. Στη συνέχεια, προτείνει να αναλάβει αυτός να μιλήσει στο θείο του για τη σοβαρότητα της κατάστασης. Το χαμόγελο του πατέρα του μεγαλώνει. Και όταν δηλώνει στην ομήγυρη ότι θα χρειαστεί να παρθούν δύσκολα αλλά αναγκαία μέτρα, στο χαμόγελο του πατέρα προστίθεται εκείνο του θείου, για να ακολουθήσουν τα γέλια του φίλου τους όταν πληροφορείται τις σχεδιαζόμενες αλλαγές!
«Στην αρχή της ταινίας και οι τρεις εμφανίζονται ως "λούζερ", άξιοι της μοίρας τους» λέει ο σκηνοθέτης. «Αυτή τουλάχιστον ήταν η κεντρική ιδέα της ταινίας όταν ξεκίνησα τα γυρίσματα. Στο τέλος, όμως, βγαίνουν νικητές χάρη στο χιούμορ τους - πραγματική ασπίδα προστασίας σε όλες τις "κακοτυχίες" που οι ίδιοι προκαλούν με την αδράνειά τους. Βγαίνουν νικητές χάρη στην αθεράπευτη αισιοδοξία τους ότι, δεν μπορεί, κάτι θα γίνει και θ' αλλάξουν τα πράγματα. Μέσα από αυτούς μπόρεσα κι εγώ να δω καθαρά τον δικό μου εαυτό: χωμένος στη διαφήμιση και αιχμάλωτος, όπως οι περισσότεροι, διαφόρων φόβων. Φοβάσαι μη χάσεις τη δουλειά σου, φοβάσαι ότι δεν θα έχεις αρκετά λεφτά, φοβάσαι όσα σου επιφυλάσσει το μέλλον. Αυτοί, αντίθετα, απέδειξαν ότι έχουν ξεπεράσει το φόβο. Και τα κατάφεραν επειδή δεν είναι "σοβαροί". Η σοβαρότητα είναι μια κακή συνήθεια, όπως το κάπνισμα. Το να έχεις χιούμορ, να μπορείς να γελάς με όσα σοβαρά (έως τραγικά) σου συμβαίνουν είναι σωτήρια υπόθεση».
Οι τρεις πρωταγωνιστές της «Χειρότερης εταιρείας στον κόσμο» ενθουσιάστηκαν βλέποντας το τελικό αποτέλεσμα στην οθόνη. Στην επίσημη πρεμιέρα της ταινίας, στο Τελ Αβίβ, βλέποντας τους θεατές να ξεκαρδίζονται στα γέλια, είπαν στον Ρέγκεβ Κόντες γεμάτοι υπερηφάνεια: «Επιτέλους, καταφέραμε να κάνουμε κάτι σωστό!»
«Το σημαντικό, νομίζω, είναι να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε τη ζωή, παρ' όλες τις αναποδιές και τις αποτυχίες» επισημαίνει ο δημιουργός του βραβευμένου ντοκιμαντέρ. «Λίγο πριν από το τέλος της ταινίας, ο πατέρας μου λέει στο φακό: "Εφθασα σε αυτήν την ηλικία και δεν έχω τίποτα. Μόνο το διαμερισματάκι όπου μένω, τα ρούχα μου και μια γάτα· αυτά είναι όλα. Είμαι, όμως, ακόμα στη ζωή και την απολαμβάνω - με ό,τι και αν κουβαλάει. Ακόμα και τις αποτυχίες μου"».
Βιομηχανία ελπίδων
* Το κυνήγι της επιτυχίας και οι οδηγίες για την επίτευξή της αποτελεί μια τεράστια εμπορική επιχείρηση (πού αλλού;) στις ΗΠΑ. Λειτουργεί με στρατιές νεο-γκουρού που διδάσκουν μεθόδους και ασκήσεις για καλύτερη απόδοση στη δουλειά και στην προσωπική ζωή. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός τζίρος αυτού του τομέα ανέρχεται στα 8 δισ. δολάρια ετησίως. Επιτυχία εξασφαλισμένη, αλλά μόνο για τους διδάσκοντες. Κανείς, αντίθετα, δεν δήλωσε ότι κατέκτησε την επιτυχία επειδή διάβασε κάποιον σχετικό οδηγό ή παρακολούθησε ένα σεμινάριο.
* Στο βιβλίο του «The Art of Failure - The Anti Self-Help Guide», ο ψυχίατρος, φιλόσοφος και καθηγητής στην Οξφόρδη δρ Νιλ Μπάρτον εξετάζει τη σχέση του δίπολου αποτυχίας - επιτυχίας. «Τα βιβλία-οδηγοί αυτού του είδους» σημειώνει «εμποδίζουν ουσιαστικά την αυτογνωσία μας. Αυτό που εισπράττουμε τελικά είναι μια νευρική κατάπτωση. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι στις ΗΠΑ το 10% του γενικού πληθυσμού παίρνει αντικαταθλιπτικά. Και ένα σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό λαμβάνει άλλα ψυχοτρόπα φάρμακα. Γιατί συμβαίνει αυτό;» Η απάντηση, σύμφωνα με τον δρα Μπάρτον, κρύβεται στο γεγονός ότι η συνηθέστερη αντίληψη της αυτοβελτίωσης στηρίζεται σε κάποια στερεότυπα ευτυχίας: ωραίο σπίτι, σπορ αμάξι, καλή υγεία, πλούτη. Πράγματα ανέφικτα για πολλούς ανθρώπους. Σύμφωνα με το συγγραφέα, το πραγματικό μονοπάτι για την ευτυχία, άρα την ουσιαστική επιτυχία, δεν βασίζεται στην -πολυδιαφημισμένη- θετική σκέψη. Ούτε κερδίζεται προσπαθώντας να ακολουθήσεις το παράδειγμα της ζωής των επιτυχημένων. «Ξοδεύουμε τον περισσότερο χρόνο και την ενέργειά μας κυνηγώντας την επιτυχία. Ετσι, μας μένει ελάχιστος χρόνος για να σκεφθούμε και να αισθανθούμε, για να βρεθούμε με τον εαυτό μας και με τους γύρω μας. Το αποτέλεσμα είναι να αποτυγχάνουμε με τον χειρότερο δυνατό τρόπο: ως ανθρώπινες υπάρξεις».