Σε λίγες ημέρες και συγκεκριμένα στις 28 Οκτωβρίου θα γίνει 30 ετών και το βιογραφικό του είναι τόσο πλούσιο που θα έχει κάθε λόγο να το γιορτάσει με την ψυχή του. Μια απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυο δίνει χιλιάδες αποτελέσματα με το όνομά του, το λήμμα Κanzi περιέχεται στη Wikipedia, έχει χυθεί αρκετό μελάνι για την αφεντιά του σε έντυπα ανά τον κόσμο, έχει φιγουράρει σε πολλά τηλεοπτικά ρεπορτάζ ενώ πριν από λίγες ημέρες ασχολήθηκε μαζί του στο δημοφιλές σόου της η Οπρα Γουίνφρι. Πρέπει να το παραδεχθούμε: ο Κάνζι δεν έχει καταφέρει και λίγα για... μπονόμπο, όπως ονομάζεται το συγκεκριμένο είδος στο οποίο ανήκει (σίγουρα πάντως έχει καταφέρει περισσότερα από πολλούς συνομηλίκους του ανθρώπους!).
Οι μπονόμπο θεωρούνται από πολλούς ειδικούς οι στενότεροι συγγενείς του ανθρώπου- έχουν άλλωστε το ίδιο DΝΑ με τον άνθρωπο σε ποσοστό που ξεπερνά το 98%- και ο Κάνζι αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα που έχουν εντοπίσει ως σήμερα οι επιστήμονες σχετικά με το πόσο αληθινή είναι αυτή η συγγένεια. Και αυτό διότι συνεννοείται με τους ανθρώπους στα αγγλικά μέσω ενός ειδικού πίνακα συμβόλων και κυρίως με μια ζωολόγο ειδική στα πρωτεύοντα είδη, μια από τις σημαντικότερες σε παγκόσμιο επίπεδο ερευνήτριες στο πεδίο της γλώσσας των πιθήκων, τη δραΣου Σάβατζ-Ράμπο η οποία γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τα μυστικά, τις δυνατότητες αλλά και το μεγαλείο των μπονόμπο καθώς ασχολείται μαζί τους τα τελευταία 40 χρόνια. Η δρ Σάβατζ-Ράμπο απάντησε σε ερωτήσεις του «Βήματος» και τόνισε ότι οι έρευνες της ίδιας και της ομάδας της έχουν στόχο να ρίξουν το... εγωιστικό τείχος που έχουμε υψώσει εμείς οι άνθρωποι θεωρώντας λανθασμένα εαυτούς τόσο ανώτερους από τους πιθήκους. Ο Κάνζι, όπως είπε η επιστήμονας, αποτελεί ένα από τα καλύτερα παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι τα θεμέλια αυτού του τείχους είναι σαθρά. Και αν ταξιδέψετε ποτέ στην Αϊόβα και επισκεφθείτε τον Κάνζι στο σπίτι του, στο Great Αpe Τrust... θα σας το πει με τον τρόπο του και ο ίδιος!
Μπορεί ο Κάνζι σήμερα να είναι ολόκληρος «άνδρας», ωστόσο θα ήταν καλό να πάρουμε τη συναρπαστική ιστορία του από την αρχή, από όταν ήταν βρέφος, για να καταλάβουμε πόσο πολλά μας διδάσκει η περίπτωσή του. Γεννήθηκε στο Εθνικό Τοπικό Κέντρο Πρωτευόντων Ειδών Υerkes στην Ατλάντα που ανήκει στο Πανεπιστήμιο Εμορι (είναι ένας από τους λίγους μπονόμπο που ζουν υπό αιχμαλωσία ενώ η φυσική κατοικία του συγκεκριμένου είδους βρίσκεται αποκλειστικά στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό). Λίγο μετά τη γέννησή του μετακόμισε στο Ερευνητικό Κέντρο για τη Γλώσσα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Τζόρτζια, όπου και υιοθετήθηκε αμέσως από έναν θηλυκό μπονόμπο, τη Ματάτα.
Ο μικρός Κάνζι συντρόφευε όλη την ημέρα τη θετή του μητέρα, ακόμη και κατά τη διάρκεια μαθημάτων στα οποία ειδικοί επιστήμονες προσπαθούσαν να μάθουν στο θηλυκό την ανθρώπινη γλώσσα μέσω συμβόλων που υπήρχαν σε ένα ειδικό πληκτρολόγιο- κάθε σύμβολο σε αυτό το πληκτρολόγιο αντιστοιχεί σε μια αγγλική λέξη και όταν πατηθεί το αντίστοιχο σύμβολο ακούγεται η λέξη με έναν δυνατό ήχο. Μεταξύ αυτών των επιστημόνων ήταν και η δρ Σάβατζ-Ράμπο.
Οπως η ίδια εξιστορεί στο «Βήμα», η Ματάτα αποδείχθηκε παρά τις σκληρές προσπάθειες ανεπίδεκτη μαθήσεως. Δεν ίσχυε όμως το ίδιο και για τον Κάνζι. «Μια ημέρα ενώ η Ματάτα έλειπε καθώς είχε μεταφερθεί πίσω στο Κέντρο Υerkes προκειμένου να μείνει έγκυος, ο Κάνζι άρχισε να χρησιμοποιεί με δική του πρωτοβουλία το πληκτρολόγιο.Αρχικά άγγιξε τα σύμβολα “σταφίδα” και “φιστίκι” και εμείς του δώσαμε αυτά που ζητούσε. Στη συνέχεια άγγιξε τα σύμβολα “πεπόνι” και “φεύγω” και εμείς του δώσαμε πεπόνι και τον βγάλαμε έξω από τον χώρο στον οποίον βρισκόταν.Χρησιμοποίησε σωστά μέσα σε λίγα λεπτά τα σύμβολα τα οποία προσπαθούσαμε να διδάξουμε αποτυχημένα στη μητέρα του επί δύο συναπτά έτη. Την πρώτη ημέρα χρησιμοποίησε τον πίνακα συμβόλων 300 φορές χωρίς να κάνει κανένα λάθος». Η επιστήμονας συμπληρώνει ότι ο Κάνζι « έγινε έτσι ο πρώτος πίθηκος που έχουμε παρατηρήσει να έχει μάθει στοιχεία της γλώσσας μας με φυσικό τρόπο, έτσι όπως τη μαθαίνουν τα μικρά παιδιά παρατηρώντας τους γύρω τους και όχι μέσω εξάσκησης και χρήσης του συστήματος ανταμοιβής».
αγγλικές λέξεις, μεταξύ των οποίων και κάποιες αφηρημένες έννοιες όπως η λύπη ή η χαρά! Και αυτό διότι είναι άκρως ευφάνταστος αφού λέξεις που δεν περιέχονται στον ειδικό πίνακα συμβόλων τις συνθέτει ο ίδιος: για παράδειγμα στον πίνακα δεν περιλαμβάνεται η λέξη πίτσα, αλλά εκείνος κατάφερε να την εκφράσει αγγίζοντας τα σύμβολα «τυρί», «ντομάτα» και «ψωμί». Συγχρόνως τόσο το 2008 όσο και τον περασμένο Αύγουστο στην Αϊόβα, όπου ζει ο Κάνζι, υπήρξαν έντονες πλημμύρες. Το σύμβολο για την πλημμύρα δεν περιλαμβάνεται στον πίνακα, ωστόσο ο Κάνζι σκέφτηκε να εκφράσει αυτό που συνέβαινε αγγίζοντας τα σύμβολα «μεγάλο» και «νερό».
Οπως λέει η ειδικός «αν και δεν μπορούμε να κάνουμε σαφή παραλληλισμό μεταξύ του Κάνζι και των ανθρώπων αφού εκείνος ζει σε μια κοινωνία μπονόμπο ενώ έρχεται σε επαφή και με ανθρώπους λαμβάνοντας στοιχεία και από τους δύο “πολιτισμούς”, θα μπορούσαμε να πούμε πως σε ό,τι αφορά τη γλώσσα μοιάζει στο επίπεδο συζήτησης με ένα δεκάχρονο παιδί. Διαθέτει ένα αρκετά μεγάλο λεξιλόγιο, μπορεί να καταλάβει ακόμη και κάποιες αόριστες έννοιες και να συζητήσει».
Τα τελευταία πέντε χρόνια ο Κάνζι μαζί με τη μητέρα του, η οποία συνεχίζει να μην καταλαβαίνει «γρι» από την ανθρώπινη γλώσσα, την ετεροθαλή, εξίσου «πολυλογού» με εκείνον, αδελφή του, την Πανμπανίσα, αλλά και με άλλα μέλη της οικογενείας του ζουν σε ένα νέο «σπίτι», στο Great Αpe Τrust της Αϊόβας, όπου γίνεται ακόμη πιο στενή παρακολούθησή τους από ειδικούς επιστήμονες μεταξύ των οποίων και η δρ ΣάβατζΡάμπο. Στη νέα κοινωνία μπονόμπο που συνάντησαν ο Κάνζι είναι το πρώτο τη τάξει αρσενικό ενώ η μητέρα του η Ματάτα η ηγέτιδα (οι μπονόμπο ζουν σε μητριαρχικές κοινωνίες και η θέση των αρσενικών προσδιορίζεται κυρίως από τη θέση που έχουν στην κοινωνία τα θηλυκά με τα οποία συγγενεύουν).
Ο Κάνζι τριανταρίζει εφέτος και λαμβάνει ολοένα και περισσότερο τα χαρακτηριστικά του πατριάρχη: αποκτά σιγά-σιγά φαλακρίτσα ενώ το βλέμμα του γίνεται όλο και πιο σοβαρό. Ωριμος πια, πριν από λίγους μήνες, έγινε και πατέρας: απέκτησε έναν γιο, τον Τέκο, έναν μικρό που όπως όλα δείχνουν έχει κληρονομήσει την... ευφράδεια του πατέρα του στις ξένες γλώσσες. Ο Τέκο έχει ήδη αρχίσει να εκπαιδεύεται ακούγοντας αγγλικές λέξεις αν και δεν έχει ξεκινήσει ακόμη την εξάσκησή του στον πίνακα συμβόλων. Η «μητέρα» του είναι ουσιαστικά η δρ Σάβατζ-Ράμπο αφού η πραγματική του μητέρα τον «πάσαρε» σε μια άλλη θηλυκή μπονόμπο και εκείνη με τη σειρά της στην ειδικό. Ετσι ο Τέκο βρίσκεται τώρα συνεχώς μαζί με την «ανθρώπινη» μαμά του, βλέπουν μαζί τηλεόραση και εκείνος αποκοιμιέται στην αγκαλιά της. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι μελλοντικά ίσως ξεπεράσει και τον πατέρα του στη συνεννόηση με τους ανθρώπους, αφού από τη στιγμή που αντίκρισε τον κόσμο είναι σε συνεχή επαφή με την ανθρώπινη γλώσσα.
Στο πλαίσιο πειράματος οι επιστήμονες έμειναν άναυδοι μπροστά στην επικοινωνία που είχε ο Κάνζι με την αδελφή του Πανμπανίσα: ο Κάνζι βρισκόταν μόνος του σε ένα δωμάτιο ενώ η αδελφή του σε ένα διπλανό δωμάτιο. Οι επιστήμονες έδειξαν στον Κάνζι ένα γιαούρτι. Εκείνος άρχισε να «αρθρώνει» τη λέξη γιαούρτι σε μια άγνωστη για τους ανθρώπους γλώσσα. Στο άκουσμα των ήχων η Πανμπανίσα έδειξε το σύμβολο του γιαουρτιού επάνω στον πίνακα συμβόλων που είχε μπροστά της.
Ο Κάνζι διαθέτει και άλλα... ανθρώπινα ταλέντα. Είναι πολύ καλός στην κατασκευή και στη χρήση εργαλείων. Συγκεκριμένα «δουλεύει» με την πέτρα φτιάχνοντας άκρως κοφτερά μαχαίρια, όπως ακριβώς του έμαθε ένας ανθρωπολόγος ο οποίος εργάζεται στο Ινστιτούτο Μελέτης της Λίθινης Εποχής στην Ιντιάνα.
Ο «ανθρώπινος» μπονόμπο δεν έχει μείνει όμως μόνο στη... λίθινη εποχή αλλά λατρεύει και την τεχνολογία. Επικοινωνεί μέσω οθόνης αφής υπολογιστή από τη βάση του στο Great Αpe Τrust με επιστήμονες από όλο τον κόσμο ενώ στον ελεύθερο χρόνο του διασκεδάζει παίζοντας... Ρac Μan.
Είναι παράλληλα άκρως καλλιτεχνική φύση. Ακούει μουσική κάθε νύχτα- έχει ιδιαίτερη προτίμηση στον Πολ Μακ Κάρτνεϊ και στον Πίτερ Γκάμπριελ- και απολαμβάνει τον ήχο που βγάζουν διαφορετικά μουσικά όργανα. Ο ίδιος παίζει ντραμς, φλάουτο και ξυλόφωνο ενώ η Πανμπανίσα ασχολείται με το συνθεσάιζερ και τη φυσαρμόνικα. Και μπορεί να μην είναι τόσο ο Κάνζι όσο και η αδελφή του βιρτουόζοι, ωστόσο ευχαριστιούνται ιδιαιτέρως να παράγουν ήχους με τα μουσικά όργανά τους, όπως συμβαίνει και με τα παιδιά.
Ο Κάνζι λατρεύει να φουσκώνει μπαλόνια, γεγονός που αποδεικνύει ότι έχει τον έλεγχο της αναπνοής του, κάτι που πιστευόταν ότι αποτελεί αποκλειστικώς ανθρώπινο «προνόμιο».
Η ιστορία όμως του Κάνζι, σύμφωνα με τη δρα Σάβατζ-Ράμπο, δεν αποτελεί απλώς μια ιστοριούλα για ένα περίεργο ον προς τέρψη του κοινού. Δείχνει ότι οι μπονόμπο- ίσως και άλλα πρωτεύοντα είδη- έχουν σαφέστατα την ικανότητα να σκέφτονται, έχουν συνείδηση και όχι μόνο ένστικτο όπως άλλα είδη του ζωικού βασιλείου, μπορούν να κατακτούν τη γλώσσα μέσω της παρατήρησης όπως τα παιδιά και όχι μέσω ενός πλαισίου ιδιαίτερης εξάσκησης και ανταμοιβής. «Αγνοώντας αυτές τις ικανότητες των μπονόμπο εμείς οι άνθρωποι απομακρυνόμαστε από τον φυσικό κόσμο μέσα από τον οποίο εξελιχθήκαμε και έτσι φθάνουμε να δημιουργούμε κοινωνίες τόσο “εγωιστικές”» υποστηρίζει η επιστήμονας.
Για αυτήν της την άποψη η δρ Σάβατζ-Ράμπο έχει κατηγορηθεί επανειλημμένως από συναδέλφους της οι οποίοι αναφέρουν ότι η επικοινωνία των μπονόμπο με τους ανθρώπους μέσω ενός πίνακα συμβόλων δεν συνιστά γλωσσική επικοινωνία. Τι απαντά στις αιτιάσεις; «Αν η μόνη μας επικοινωνία με τους μπονόμπο ήταν μέσω του πίνακα συμβόλων, θα συμφωνούσα και εγώ με τους σκεπτικιστές.Ωστόσο οι μπονόμπο χρησιμοποιούν βλέμματα,χειρονομίες,αντικείμενα και τους ήχους που μπορούν να παράγουν προκειμένου να “ντύσουν” τα όσα μας λένε πατώντας τα διαφορετικά σύμβολα. Παράλληλα είναι σε θέση να κατανοήσουν πολύπλοκους νεολογισμούς, συζητήσεις και μπορούν να καταλάβουν ολόκληρες ιστορίες. Η βάση για την ικανότητα που έχουν να χρησιμοποιούν το ειδικό πληκτρολόγιο είναι το ότι κατανοούν την αγγλική γλώσσα ».
Κλείνοντας η ειδικός τονίζει ότι και η ίδια ώσπου να συναντήσει τον Κάνζι δεν πίστευε τι δυνατότητες μπορούν να έχουν οι μπονόμπο. «Οσα έχουμε μέχρι στιγμής δει πιστεύω ακράδαντα ότι είναι πολύ λιγότερα από τις πραγματικές ικανότητες των μπονόμπο. Χρειάζεται να βρούμε νέους τρόπους εμβάθυνσης στη γλώσσα και εξελιγμένους πίνακες συμβόλων ώστε να κατανοήσουμε το μέγεθος των ικανοτήτων τους». Και θέτει ένα ερώτημα προς όλους μας υπογραμμίζοντας ότι ο μόνος περιοριστικός παράγοντας που δεν επιτρέπει στους μπονόμπο να αρθρώσουν τη γλώσσα των ανθρώπων είναι η κατασκευή του λάρυγγά τους. «Αν ο λάρυγγάς τους ήταν όπως ο δικός μας θα μπορούσαν σίγουρα να αρθρώσουν την ανθρώπινη γλώσσα. Και τότε το ερώτημα θα ήταν αν οι άνθρωποι θα επιθυμούσαν να “ενσωματώσουν” αυτά τα τόσο διαφορετικά στην όψη όντα στον πολιτισμό τους υπό την έννοια του σεβασμού τον οποίον τους οφείλουν επιτρέποντάς τους να ζουν ελεύθερα στο φυσικό τους περιβάλλον χωρίς να κινδυνεύουν ή αν θα προτιμούσαν να τα αφήσουν να ζουν “φυσικά” έτσι όπως το εννοούμε σήμερα.Διότι το “φυσικά” στις μέρες μας σημαίνει το να κυνηγά ο άνθρωπος τους μπονόμπο για το κρέας τους και να καταστρέφει τις φυσικές κατοικίες τους...». Ας δώσει ο καθένας την απάντησή του. Ή μήπως θα έπρεπε να ρωτήσουμε τον Κάνζι;
thtsoli@tovima.gr
Οι μπονόμπο (Ρan paniscus) αποτελούν μαζί με τους χιμπαντζήδες τους πιο κοντινούς συγγενείς του ανθρώπου από γενετική άποψη.
Ζουν ως και 40 χρόνια, έχουν ύψος 70-90 εκατοστά ενώ το βάρος τους είναι περίπου 40 κιλά για τα αρσενικά και 33 για τα θηλυκά.Οι μπονόμπο μοιάζουν πολύ στην εμφάνιση με τους χιμπαντζήδες,αλλά έχουν πιο μακριά και λεπτά άκρα καθώς και πιο στενό πρόσωπο. Το χρώμα του δέρματός τους καθώς και το τρίχωμά τους είναι έντονο μαύρο ενώ διαθέτουν έντονα ροζ χείλη.Ενδημούν αποκλειστικά σε μια μικρή περιοχή νότια του ποταμού Κονγκό και θεωρούνται απειλούμενο είδος εξαιτίας των συνεχών πολέμων στην περιοχή αλλά και εξαιτίας του κυνηγιού.Τρέφονται κυρίως με φρούτα αλλά κάποιες φορές και με βλαστούς,φύλλα,άνθη,καρπούς,βότανα και ασπόνδυλα ζώα.Στις κοινωνίες τους ζουν συνήθως από 20 ως 100 άτομα.Οι μπονόμπο είναι λιγότερο επιθετικοί από τους χιμπαντζήδες.
Περπατούν αρκετές ώρες της ημέρας όρθιοι ενώ κάποιες φορές και στα τέσσερα.Η περίοδος της κυήσεως στα θηλυκά διαρκεί 225 ημέρες και συνήθως γεννούν μόνο ένα μικρό και σπάνια δίδυμα.Οι μπονόμπο έχουν έντονη σεξουαλική συμπεριφορά και το σεξ είναι για αυτούς ένα μέσο ώστε να λύνουν τις διαφορές τους.Αποτελούν σύμφωνα με τους ειδικούς το ζωντανό παράδειγμα του «κάντε έρωτα και όχι πόλεμο»! Μάλλον έχουμε να μάθουμε τελικώς πολλά από αυτούς σε διαφορετικά επίπεδα...
Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=361272&dt=17/10/2010#ixzz12boZ0BSO
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου